ادیان و مذاهب در استرالیا

استرالیا: پنجره‌ای رنگی بر روحانیت در یک قاره‌ی نو

برای درک روح استرالیا، باید فراتر از سواحل طلایی، جنگل‌های بارانی وسیع و شلوغی شهرهای مدرن نگریست. باید به پنجره‌ی رنگی و پیچیده‌ای خیره شد که با نورهای گوناگون، تصویری از هویت معنوی این قاره را به نمایش می‌گذارد. ادیان و مذاهب در استرالیا، مجموعه‌ای از تاریخ، مهاجرت، هنجارهای اجتماعی و جستجوی فردی است که در کنار یکدیگر، بافتی منحصر به فرد را پدید آورده‌اند. این بافت، روایتی از یک سفر است که از باورهای باستانی سرزمین آغاز می‌شود، با ورود مسیحیت رنگ‌آمیزی می‌شود و در نهایت، با موج‌های متوالی مهاجرت، به یک کالیدوسکوپ از عقاید جهانی تبدیل می‌گردد. این مقاله، برای گشودن این پنجره و تبیین رنگ‌های گوناگونی که آن را می‌سازند، به رشته تحریر درآمده است.

نور اول: روحانیت بومی و سرزمین

پیش از آنکه کشتی‌های اروپایی به سواحل استرالیا برسند، این قاره دارای یک ساختار معنوی عمیق و کهن بود. روحانیت بومیان استرالیا (Aboriginal and Torres Strait Islander peoples) که اغلب تحت عنوان «رؤیاپردازی» (The Dreaming یا Dreamtime) شناخته می‌شود، یک دین به معنای کلاسیک آن نیست، بلکه یک جهان‌بینی یکپارچه است که زندگی، قانون و سرزمین را در هم می‌آمیزد. در این باور، نیاکان در زمان آفرینش، شکل سرزمین، حیوانات و انسان‌ها را مشخص کردند و روح آن‌ها همچنان در کوه‌ها، رودخانه‌ها و درختان جاری است. «رؤیاپردازی» یک روایت تاریخی نیست، بلکه یک واقعیت پویا و زنده است که به بومیان هویت، تعلق و مسئولیت‌های اجتماعی و معنوی خود را می‌آموزد. این ارتباط عمیق با سرزمین، سنگ بنای معنوی استرالیاست؛ نوری که پیش از هر رنگ دیگری، این قاره را روشن کرده است.

رنگ غالب: ورود مسیحیت و بستر اروپایی

با ورود ناوگان اول در سال ۱۷۸۸، رنگ غالب جدیدی بر این پنجره افزوده شد: مسیحیت. کلیسای انگلستان (انگلیکان) به عنوان دین رسمی مستعمره، نقشی محوری در ساختار اجتماعی، آموزشی و حکومتی ایفا کرد. کلیساها نه تنها مکان‌های عبادت، بلکه مراکز جامعه، مدارس و نهادهای حمایتی بودند. با این حال، این وحدت ظاهری، تنش‌های مذهبی پنهانی را در خود داشت. موج مهاجرت ایرلندی‌های کاتولیک در قرن نوزدهم، تنش تاریخی میان پروتستان‌ها و کاتولیک‌ها را به استرالیا نیز کشاند و برای دهه‌ها، این دو شاخه مسیحیت، رقابت‌های فرهنگی و اجتماعی شدیدی را تجربه کردند. با وجود این چالش‌ها، مسیحیت به عنوان هنجار اصلی جامعه استرالیا باقی ماند و ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی غربی را در این سرزمین ریشه‌دار ساخت. امروزه نیز مسیحیت بزرگترین گروه مذهبی کشور است، هرچند سهم آن در جمعیت در حال کاهش است.

سمفونی رنگ‌های نو: مهاجرت و ظهور چندفرهنگی‌گرایی دینی

نیمه دوم قرن بیستم، نقطه عطفی در تاریخ معنوی استرالیا بود. با لغو رسمی سیاست «استرالیای سفید» (White Australia Policy) در سال‌های ۱۹۷۰، درهای این کشور به روی مهاجران از سراسر جهان، به ویژه از آسیا و خاورمیانه، گشوده شد. این تغییر، پنجره مذهبی استرالیا را با رنگ‌های درخشان و جدیدی تزئین کرد و آن را از یک فضای عمدتاً مسیحی-اروپایی به یک گالری جهانی تبدیل کرد.

• اسلام: اسلام که ریشه‌های قدیمی‌ای در استرالیا دارد (مانند بازرگانان افغان و شتربانان در قرن نوزدهم)، با موج‌های مهاجرت پس از جنگ جهانی دوم و به ویژه در دهه‌های اخیر، به سرعت رشد کرد و اکنون دومین دین بزرگ در این کشور به شمار می‌رود. مساجد، مراکز اسلامی و جوامع مسلمان در سراسر استرالیا، بخشی جدایی‌ناپذیر از چشم‌انداز اجتماعی و فرهنگی شده‌اند.

• بودیسم: بودیسم، عمدتاً از طریق مهاجران کشورهایی مانند ویتنام، چین، تایلند و سری‌لانکا وارد استرالیا شد و به سرعت مورد توجه بسیاری از استرالیایی‌های غیر آسیایی نیز قرار گرفت. تأکید بودیسم بر مدیتیشن، ذهن‌آگاهی و صلح درونی، آن را به یکی از جذاب‌ترین مسیرهای معنوی برای جویندگان مدرن تبدیل کرده است.

• هندوئیسم و سیک‌گری: با رشد جامعه بزرگ مهاجران هندی، هندوئیسم نیز به عنوان یکی از ادیان اصلی، حضور پررنگی در استرالیا پیدا کرده است. معابد هندو و مراسم پرشکوهی مانند دیوالی، بخشی از تقویم فرهنگی بسیاری از شهرها شده‌اند. سیک‌گری نیز با تأکید بر برابری، خدمت و کار سخت، جوامع فعال و وفاداری را در سراسر کشور بنا نهاده است.

• یهودیت: یهودیان نیز از روزهای اولیه استقرار مستعمره در استرالیا حضور داشته‌اند و جوامع برقرار و تأثیرگذاری را در زمینه‌های فرهنگی، تجاری و علمی شکل داده‌اند.

این تنوع، استرالیا را به یک آزمایشگاه زنده برای تعامل ادیان تبدیل کرده است، جایی که گفتگوی بین‌ادبیان و تلاش برای درک متقابل، به یک ضرورت اجتماعی تبدیل شده است.

نور متغیر: سکولاریسم و ظهور «بدون دین»

شاید جذاب‌ترین و پیچیده‌ترین رنگی که در پنجره معنوی استرالیا در حال ظهور است، رنگ «بدون دین» باشد. بر اساس آمار سرشماری‌های اخیر، این گروه به سرعت در حال رشد است و اکنون یکی از بزرگترین دسته‌بندی‌ها را تشکیل می‌دهد. این پدیده، روایتی چندلایه دارد. بخشی از این جمعیت، بی‌خدایان و شکاکانی هستند که به طور کامل باورهای دینی را رد می‌کنند. بخش دیگر، «معنوی اما نه مذهبی» (Spiritual but not Religious) هستند؛ افرادی که به دنبال تجربیات معنوی فردی، از طریق طبیعت، مدیتیشن یا فلسفه‌های شرقی هستند، اما از ساختارها و سنت‌های ادیان سازمان‌یافته فاصله گرفته‌اند.

رشد سکولاریسم نشان‌دهنده یک تحول عمیق در هنجارهای اجتماعی استرالیاست؛ جامعه‌ای که در آن آزادی عقیده، شامل آزادی عدم باور نیز می‌شود. این تغییر، چالش‌ها و فرصت‌های جدیدی برای نهادهای مذهبی سنتی ایجاد کرده و آن‌ها را وادار به بازاندیشی در نقش خود در جامعه معاصر کرده است.

نتیجه‌گیری: تصویری در حال تکامل

پنجره رنگی ادیان و مذاهب در استرالیا، یک اثر هنری ثابت و تمام‌شده نیست. این پنجره، زنده، پویا و همواره در حال تغییر است. نور روحانیت بومی، همچنان در پس‌زمینه می‌درخشد. رنگ غالب مسیحیت، اگرچه کمرنگ‌تر شده، اما همچنان ساختار اصلی را شکل می‌دهد. رنگ‌های زنده اسلام، بودیسم، هندوئیسم و سایر ادیان، به این تصویر عمق و غنای جهانی بخشیده‌اند و نور در حال گسترش سکولاریسم، تمام این عناصر را تحت تأثیر قرار داده و معنای جدیدی به آن‌ها می‌بخشد.

استرالیا در ادامه دادن به پروژه ملی خود، یعنی هماهنگ ساختن این تنوع شگفت‌انگیز در یک چارچوب منسجم و مبتنی بر احترام متقابل، به پیش می‌رود. درک این پنجره، درک خود استرالیاست؛ قاره‌ای که داستان معنوی آن، همچنان در حال نوشته شدن است.